Als je een zware verkeersovertreding hebt begaan, zoals rijden onder invloed of onveilig rijgedrag, kun je een educatieve maatregel opgelegd krijgen. Dat is een verplichte cursus die erop gericht is om je gedrag op de weg blijvend te veranderen en zo herhaling te voorkomen. Voor rijden onder invloed zijn dat de EMA-, LEMA- en EMD cursussen, voor ander onveilig rijgedrag, zoals te hard rijden, bumperkleven en rechts inhalen, de EMG- en LEMG-cursussen. 

Wie is de verkeershufter?

Sinds 2015 verzorgt Trafieq deze cursussen in opdracht van het CBR. Inmiddels hebben meer dan 100.000 mensen bij ons zo’n cursus gevolgd. De grootste misvatting over mensen die een zware verkeersovertreding hebben begaan? Henna Goeptar, trainer gedragsverandering bij Trafieq, is er stellig over: "Dat het hufters zijn, mensen zonder normen en waarden die volgens hun eigen regels leven." Haar collega Marta van Sitteren vult aan: "Deelnemers voelen zich soms behandeld als criminelen of als een verslaafde. Dat is denk ik het grootste vooroordeel, dat denken ze vooraf vaak ook van elkaar." 

Over ‘dé verkeershufter’ als specifiek type mens kunnen we kort zijn: die bestaat niet. De groepen die Henna en Marta trainen, zijn een weerspiegeling van de maatschappij. Het zijn mensen met allerlei achtergronden, levenservaring, leeftijden en opleidingen. "Het is mooi om te zien dat een oude vrouw dan naast een jongen zit die ze in het dagelijks leven misschien uit de weg zou gaan, en dat ze nu elkaar juist helpen bij de opdrachten," vertelt Marta. Dat ze een verkeersovertreding hebben begaan, is wat ze gemeen hebben. "Alle cursisten zitten ‘in hetzelfde bootje’ of in dit geval cursus," zegt Henna. "Er is onderling een soort van herkenning en soms ‘broederschap’. Verder zijn het allemaal mensen zoals jij en ik, mensen met een gewoon leven. Die eenmalig of vaker een fout hebben begaan en nu zijn staandegehouden. Waar ze het allemaal over eens zijn, zijn de behoorlijk hoge kosten en zware aanpak vanuit Justitie. Dat hadden ze vaak niet verwacht." Marta ziet hetzelfde: "Veel deelnemers komen afwachtend en sceptisch binnen, maar geven na afloop vaak aan dat het heel erg meeviel en ze veel erger hadden verwacht. Verder zitten ze, zoals Henna zegt, allemaal in dezelfde omstandigheden. Vaak hadden deelnemers vooraf niet verwacht dat er zoveel gevolgen aan één actie konden zitten." 

Hoeveel cursussen ze ook gegeven heeft, Marta blijft nieuwsgierig naar de mensen die ze voor zich heeft:  "Ik zie allemaal individuen zoals jij en ik. Ieder met hun eigen verhaal, eigen leven, eigen achtergrond. Allemaal zijn ze in een lastige situatie terechtgekomen door soms één foute beslissing met vergaande gevolgen waarmee ze allemaal op hun eigen manier proberen om te gaan. De een accepteert vrij snel wat er gebeurd is en kijkt wat hij ervan kan leren voor de toekomst. Een ander blijft hangen in boosheid en wijst naar alles om zich heen om de schuld te geven. De kunst vind ik om mensen te motiveren de eigen regie te vinden en te pakken. We maken fouten in het leven, wat kun jij hiervan leren en waar heb jij invloed op, zodat het je niet nog een keer in deze situatie komt met wellicht nog ergere gevolgen?" 

Van weerstand naar bewustwording

Een educatieve maatregel opgelegd krijgen is niet niks. Deelnemers komen dan ook vaak heel gespannen binnen. Bij haar eerste cursus - nieuwe trainers lopen altijd mee met een ervaren trainer - schrok Marta daar wel van. "Er kwam één wolk negatieve energie binnen in het klaslokaal," vertelt ze. " Gedurende de ochtend veranderde dit en ik vond het bijzonder mooi om het leerproces te zien van de groep en de individuele deelnemers. Dit was voor mij als trainer een belangrijke motivatie om deze trainingen te doen." Henna herkent dat: "Mijn doel is om in het eerste kwartier de sfeer en stemming neer te zetten die ik wil: een ontspannen omgeving waarin iedereen zich veilig en vrij voelt informatie te delen en kennis te ontvangen. Het openstaan is een essentiële stap in het proces van bewustwording. Als het me lukt geeft het me elke keer weer een kick. Ik voel me dan goed en ik weet dat de groep lekker gaat draaien. Als het niet lukt, dan kan ik daar wel teleurgesteld over zijn." 

"Zodra mensen zien dat jij oprechte interesse hebt, neutraal, open en eerlijk bent en er voor hen bent om te helpen herhaling te voorkomen ontstaan er hele mooie en open gesprekken," zegt Marta. "Ik vind het altijd heel bijzonder dat ik in zo’n korte tijd een inkijkje mag nemen in iemands leefwereld." Henna beaamt dat: "Ik behandel mijn cursisten zoals ik zelf behandeld zou willen worden, gelijkwaardig, vriendelijk, respectvol en met geduld en begrip. Je kunt dit ook omschrijven als professionele liefde. Het is wel een uitdaging het contact te maken met de ander. Soms lukt het niet en dan is het wat het is. Dat moet ik als trainer accepteren. Het is dan een kwestie van roeien met de riemen die je hebt." 

Effectiever dan een boete

We stipten het net al even aan: deelnemers aan de educatieve maatregelen vinden vaak dat ze erg zwaar gestraft worden. "Ze vinden vaak dat het niet zo gevaarlijk was wat ze hebben gedaan en dat het allemaal heel overdreven is," vertelt Marta. Henna bevestigt dat: "Cursisten bagatelliseren vaak de eigen overtreding: het viel wel mee, was een kort stukje, ik heb niemand of niets aangereden." Met alleen een boete bereik je geen gedragsverandering, daarvan is Marta overtuigd: "De tijd en moeite die ze in de cursus moeten steken en de inzichten die ze daar opdoen geeft veel meer  impact. Zeker als ze de verhalen van andere deelnemers horen die er slechter van af zijn gekomen. Een boete is vaak na het betalen zo weer vergeten." 

De basismethode die de trainers in de cursussen toepassen is motiverende gespreksvoering. Vanuit deze methodiek bewegen ze mee met de cursisten, zonder oordeel. Dat klinkt misschien soft, maar het kan behoorlijk confronterend zijn - en het werkt. Henna legt uit: "Meebewegen en herhalen wat de cursist zegt werkt als een spiegel. Bijvoorbeeld: je zegt dat je vaker hebt gereden onder invloed maar niemand en niets hebt geraakt. En nu je gepakt bent, voel je je buitenproportioneel zwaar aangepakt. Leg het me uit, ik snap het niet? Wat had je dan gewild? Is het dan pas terecht als we iets of iemand raken?" Henna confronteert cursisten met hun eigen uitspraken en probeert anderen erbij te betrekken: hoe kijk jij daarnaar? "Mijn manier is meebewegen. Wanneer het moment daar is - dat kan later op de dag zijn of zelfs  op dag 3 van de cursus - geef ik het terug aan de betreffende cursist. Die voelt het dan wel binnenkomen.Mijn vlotte houding (ik ben een van jullie) en gebruik van humor zorgen ervoor dat ik veel kan teruggeven aan cursisten." 

Een mooi proces

Tijdens de cursus gebeurt er veel bij de deelnemers. "Ik ben dankbaar dat vreemden, want dat zijn we in het begin, hun persoonlijke verhalen delen,"  zegt Henna. "Elke cursist doorloopt een proces, bij de één is het zichtbaar en bij de ander niet. In dat proces nemen ze zich voor veilig en verantwoord deel te nemen aan het verkeer. De grootste verandering die zij ondergaan is denk ik de bewustwording dat het niet alleen om hun gaat. Het verkeer is van ons allemaal en we hebben gewoon rekening te houden met elkaar. Dat is onze norm als samenleving en daar mogen we niet van afwijken." 

"De cursus is vaak de eerste plek waar deelnemers hun verhaal kwijt kunnen, er naar ze geluisterd wordt en waar ze antwoorden krijgen," zegt Marta. "Wanneer je hier ruimte voor geeft en mensen zich gehoord voelen, komt er ruimte om te leren en naar de toekomst te kijken. Dat proces vind ik mooi om te zien.  Ik kan mij nog goed één deelnemer herinneren, een boom van een vent vol tattoos,  die zijn bewogen levensverhaal op tafel legde en aan het einde van ons gesprek met natte ogen vertelde dat hij dit nog nooit zo aan iemand had verteld. Hij was tijdens de cursus super gemotiveerd om naar zijn rijgedrag te kijken en hielp de andere deelnemers om positieve stappen te zetten." 

En dan komt de beweging

Dat is precies waar het in deze cursussen om gaat: mensen in beweging krijgen, zorgen dat ze de juiste stappen zetten om hun gedrag te veranderen. Zo’n groep totaal verschillende mensen ‘om’ krijgen is mooi werk, vinden Marta en Henna allebei. "De uitdaging is om dat voor elkaar te krijgen met een groep die hier in eerste instantie niet wil zijn. Voor mij is dat next level trainerschap: los van de inhoud werken met de groep die voor je zit." Henna: "Het is aan mij als trainer om de  persoon te horen en te bevragen. Het is niet noodzakelijk het eens te zijn met elkaar. Je mag verschillen, ik hou van verschillen. Het daagt me uit. Ik kan erg tevreden zijn met mezelf wanneer ik een ‘lastige’ cursist in beweging kan krijgen. Ik zie dat ook als mijn taak. We hebben te maken met mensen die vinden dat ze behoorlijk zwaar zijn aangepakt door Justitie en CBR, de rijontzeggingen, boetes, kosten van de cursus, de tijd en dingen die ze nog niet weten zoals de mogelijke gevolgen bij de verzekeraar. Verwachten dat ze met een glimlach tegenover je zitten is dan niet realistisch. De trainer creëert een sfeer waarin de glimlach mag komen." 

Niet iedereen is daar geschikt voor, weet Henna: "Je moet echt wel wat in huis hebben. Mensen die met mij meelopen, denken vaak: dat doe ik zo. Het ziet er makkelijk uit, maar dat is het niet." Marta krijgt van deelnemers vaak de vraag hoe ze het werk kan volhouden: "Ik vind het oprecht heel erg leuk om te doen en het geeft veel energie en voldoening, anders zou ik dit werk niet kunnen doen want het is soms best uitdagend. Wat Henna ook zegt: het ziet er heel makkelijk uit, maar het vraagt heel veel ervaring. Niet alleen als trainer maar ook als mens."

‘Deze cursus heeft mijn leven veranderd’

Daar staat tegenover dat je veel mooie dingen meemaakt. Als voorbeeld noemt Henna een achttienjarige deelnemer aan de EMG-cursus (gedrag en verkeer): "Veel gedoe thuis, geen dagbesteding, ziet het leven donker, ouders bekritiseren hem continu. Hij doet nooit iets goed. Thuis wordt er niet naar hem geluisterd. De groep waarin hij zit is een fijne groep, een mix van volwassen en jonge mannen. Mannen die naar elkaar luisteren." Ze denkt even na en vervolgt: "Kijk, in mijn groepen draait het niet alleen om het verkeer. Centraal staat wie jij bent en welke keuzes je onder bepaalde omstandigheden maakt in het verkeer. Tijdens de cursusdagen voelt de jongen zich steeds lekkerder in de groep. Hij vertelt gestopt te zijn met blowen en dat het thuis iets beter gaat. Op dag 3 brengt zijn moeder hem en de moeder blijft wachten in de wachtruimte beneden. Bij het onderdeel ‘brief aan jezelf’ oppert een andere cursist (een succesvolle ondernemer), het plan de jongen een brief aan zijn moeder te laten schrijven. Afijn, wij met ons allen die jongen tips en adviezen geven over wat hij heel graag van zijn moeder zou willen krijgen in de zin van steun en vertrouwen. De jongen heeft zijn brief klaar en met toestemming van de groep nodig ik de moeder uit te komen. De jongen leest zijn brief voor. De moeder kent dit gedrag niet van de jongen en wordt heel emotioneel. De jongen en moeder omarmen elkaar. En dan zegt de succesvolle ondernemer: ‘Jongen, ik verwacht je maandag om 9 uur bij mij op kantoor. Dat wordt dan je eerste werkdag en ik ga je persoonlijk begeleiden’."

Marta lacht: "Aan het voorbeeld van Henna kan ik niet tippen. Maar ik vind het vooral mooi om te zien hoe mensen een nare situatie oppakken om grotere dingen in hun leven aan te pakken. Er was een keer een deelneemster die heel kritisch en bozig binnenkwam en na afloop ontroerd vertelde hoe dankbaar ze was dat ze door deze cursus andere dingen in haar leven had durven veranderen."   

Voor Henna is een cursus geslaagd als de cursist er iets aan heeft gehad: "Ik merk het aan de waardering, de vele knuffels aan het einde van een cursus en de positieve feedback tijdens de nagesprekken." En voor haarzelf, als trainer? "Als we gezamenlijk het proces hebben doorlopen. Als ik de mensen uit de weerstand heb kunnen krijgen, als er onderlinge interactie is geweest. Als iedereen weet hoe het nu werkt en ze voor nu en de toekomst een plan hebben om nuchter te rijden en niet te rijden als ze beschonken zijn." Dat is ook Marta’s definitie van een geslaagde cursus: "Ik kan heel tevreden zijn als ik de groep vanuit weerstand in een ‘leerstand’ heb gekregen, mensen eerlijk naar zichzelf hebben willen kijken, met elkaar meedenken en er een goede mix is tussen diepgang en humor." 

Er zit altijd een mens achter het gedrag

Door het geven van deze cursussen zijn ze allebei anders naar het verkeer gaan kijken. "Het verkeer is een openbare ruimte waarin alle gedragingen van mensen bij elkaar komen. Misschien klinkt het een beetje vreemd, maar ik kan in de file enorm genieten van het kijken naar wat bestuurders doen om sneller vooruit te komen," zegt Henna. "Vanuit een professionele blik zie ik natuurlijk regelmatig een toekomstige cursist voorbij razen. En dan nog denk ik: deze bestuurder heeft een onderliggende motivatie om dit te doen. Het is niet per definitie een ‘hufter’. Het is slechts een uiting van een zekere behoefte, bijvoorbeeld op tijd willen komen." Ook Marta heeft niet een eenzijdig beeld van verkeersovertreders: "Ik kijk altijd vanuit meerdere kanten naar een situatie of verhaal. Ik kan er ook niet goed tegen als mensen in een hokje gestopt worden ‘dat is de groep verkeershufters’ of ‘dat is de groep alcoholisten’. Vooraf had ik ook vooroordelen over de mensen die in een cursus terechtkomen. Dit is compleet veranderd door het geven van deze trainingen. Er zit altijd een mens en een verhaal achter de strafbare feiten en daar ben ik altijd nieuwsgierig naar. Je moet de moeite nemen om je hierin te verdiepen, het is namelijk veel makkelijker om mensen in een hokje te stoppen en te veroordelen."